W trakcie lekcji o Treblince proponujemy również rozmowę z uczniami na tematy związane z Zagładą, ale także dotyczące obecności Żydów w kulturze polskiej. Do takiej rozmowy oprócz sugestii wykorzystania wybranych stron w Internecie przedstawiamy propozycje zagadnień, które warto poruszyć.
- Lekcja wynikająca z Zagłady – jakie uczniowie dziś (tu i teraz) dostrzegają lekcje wynikające ze zbrodni popełnionej w Treblince, i szerzej – z Zagłady.
- Uczucia – co uczniowie czuli, gdy słuchali informacji o zamordowanych. Można zapytać, czy zbrodnie popełnione tyle lat temu dziś mają dla nich znaczenie – przecież i wcześniej i później w różnych miejscach świata popełniano inne, czasem niemal równie ciężkie zbrodnie. Dlatego warto zwrócić uwagę, że ta właśnie zbrodnia dokonała się na naszej ziemi, dotyczyła mieszkańców naszego miasta, bardzo je zmieniła, i prawie całkiem zakończyła blisko tysiącletnią obecność Żydów w Polsce.
- Holocaust a inne ludobójstwa – czym różni się Holocaust od innych zbrodni, czy słusznie mówi się o niej jako jednej z najcięższych zbrodni przeciwko ludzkości. Tu warto zauważyć, że celem Holocaustu było wymordowanie całego narodu – wszystkich jego przedstawicieli. Podkreślić trzeba przemysłowy charakter tej zbrodni (obozy zagłady porównywano do fabryk śmierci) oraz zaangażowanie całej niemieckiej machiny państwowej, wszystkich jej służb i instytucji. Rzesza niemiecka korzystała także ekonomicznie – z majątku, środków produkcji, ubrań czy nawet kobiecych włosów.
- Obecność Żydów w kulturze Polski i Warszawy – ich wpływ na język, zwyczaje, obrzędowość, kulinaria. W sieci są liczne strony omawiające te tematy. Podajemy tylko kilka przykładowych:
– o zapożyczeniach z jidysz w języku polskim
– o śladach kultury żydowskiej w języku polskim
– o wpływie języków żydowskich na polszczyznę
– o Żydach w polskiej kulturze ludowej
– o wpływie judaistycznej kultury niematerialnej na rozwój architektury
– o wpływach kuchni żydowskiej na kuchnię polską
Ten fragment dyskusji może zostać przygotowany przez uczniów.
- Obecności Zagłady w kulturze Warszawy i Polski – co i jak się mówi o Zagładzie, czy Zagłada dotyczy nas, Warszawy, naszych sąsiadów, czy jest obcym doświadczeniem, obcych nam ludzi? Jakie znaczenie ma Zagłada w nauczaniu o historii Polski? Czy jest coś, co w tej kwestii warto zmienić? Jakie znaki Zagłady są widoczne w topografii Warszawy?
- Zwykli ludzie – w klasach najstarszych warto porozmawiać o sytuacji, w której niewinni, zwykli ludzie stają się nagle ofiarami jakiejś szalonej opresji, w skrajnej sytuacji prowadzącej do zabijania. Różne świadectwa (np. Noaha Lasmana) mówią o zaskoczeniu Żydów, że mogą zostać zabici: “Przecież nie jesteśmy w epoce epidemii dżumy, czy hiszpańskiej inkwizycji z zamierzchłej przeszłości.” A z drugiej strony co sprawia, że „dobrzy” ludzie są w stanie, nawet bez przymusu, brać udział w zbrodni? Dobrym wstępem do tych rozważań może być lektura książki Charlesa Browninga: „Zwykli ludzie. Batalion 101”, mówiąca o pomocniczych policjantach z Hamburga, którym na początku służby w Polsce zapowiedziano, że ich zadaniem będzie mordowanie. A byli to zwykli dorośli mieszkańcy Hamburga (nauczyciele, urzędnicy, robotnicy), ojcowie rodzin wcieleni do pomocniczej policji, zbyt starzy by pójść do regularnego wojska. Browning rozprawia się z tezą, że sprawcy musieli zabijać, bo odmowa czymś groziła. Wiele razy batalion 101 był wykorzystywany do mordowania Żydów, i zawsze brali w tym udział wyłącznie ci, którzy się do tego sami zgłosili, a uchylający się nie byli poddani żadnej karze, nawet ostracyzmowi.
Tak jak i nam teraz, tak i wtedy większości ludzi wydawało się nieprawdopodobne, żeby kulturalni, zwyczajni ludzie mogli nagle wziąć udział w masowej zbrodni – jako ofiary bądź jako jej sprawcy. - Symptomy – co prowadzi do zbrodni, jakie są jej wczesne symptomy, prowadzące do tego, że zwykli ludzie są zdolni do czynów, o których w normalnej sytuacji nie byliby w stanie nawet pomyśleć. Zastanawiające jest, że dramatyczne akty dotyczą często ludzi, którzy przez wieki żyli obok siebie lub nawet razem ze sobą w zgodzie i relatywnej harmonii, która nagle była burzona w imię jakiejś politycznej korzyści. Warto w tym kontekście spojrzeć na przykład na wojnę w Jugosławii czy Rwandę. Koło historii sprawia, że zdarzenia się powtarzają, ale nigdy dokładnie w identyczny sposób. Co w związku z tym powinno się robić, gdy dostrzeże się owe wczesne symptomy?
- Powinności – czy uczniowie dostrzegają jakieś powinności, które dziś wynikają ze zbrodni w Treblince, a jeśli tak – to na czym one polegają i na kim spoczywają. Tu nie ma jednoznacznych odpowiedzi, więc opinie uczniów mogą być szczególnie ciekawe. Np. jakie dziś jeszcze ich zdaniem powinności ciążą na Niemcach? Byli sprawcami tej zbrodni, ale z drugiej strony ile jeszcze lat powinni płacić za winy swoich przodków? Jakie powinności ma Izrael (czy właściwym jest oczekiwanie, że będzie on wspierał ewentualne inwestycje na terenie Muzeum w Treblince?) Co z lokalną społecznością – jaka jest powinność wynikająca z tego, że akurat w ich gminie Niemcy zbudowali obóz? Czy jakieś powinności mają warszawiacy (władze miasta Warszawy), warszawscy nauczyciele historii, wreszcie uczniowie?